Σταχυολογώντας το φευγαλέο: Η φωτογραφία στην υπηρεσία ενός ιμπρεσιονιστή ζωγράφου στην Ελλάδα του 1900

Ο Οδυσσέας Φωκάς (1857-1946), ένας από τους πιο καταξιωμένους και γνωστούς ιμπρεσιονιστές ζωγράφους/τοπιογράφους της εποχής του, έφορος της Εθνικής Πινακοθήκης και επί σειρά ετών πρόεδρος του ΣΕΚ, υπήρξε μία από εκείνες τις περιπτώσεις καλλιτεχνών που χρησιμοποίησαν τη φωτογραφία ως προσχέδιο για τη σύνθεση των τοπιογραφικών του έργων δηλαδή ως εργαλείο για να μελετήσει τις συχνά απροσδόκητες εμφανίσεις του ορατού και τις εναλλαγές του φωτός. Ταυτόχρονα, ως εικονογράφος -και ενίοτε ανταποκριτής- εφημερίδων όπως το Άστυ και η Ακρόπολις, τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα χρησιμοποίησε τη φωτογραφία προκειμένου να αποθησαυρίσει γεγονότα και σκηνές από τον καθημερινό βίο της Ελλάδας, συνθέτοντας έτσι ένα πρωτότυπο φωτογραφικό έργο το οποίο δεν θέλησε τουλάχιστον εν ζωή να παρουσιάσει. Φρόντισε ωστόσο ώστε ορισμένες από αυτές τις φωτογραφίες να διασωθούν και σήμερα αποτελούν ένα σπάνιας αξίας αρχειακό υλικό που μας προσφέρει, όχι μόνο μία «οθόνη» θέασης μίας εποχής από την οποία δεν διαθέτουμε πλούσια οπτικά τεκμήρια, αλλά κυρίως ένα από τα λιγοστά εγχώριο παράδειγμα χρήσης και αξιολογικής αποτίμησης του μέσου της φωτογραφίας στο γύρισμα του 20ού αιώνα. 

Έχοντας βρεθεί στο Παρίσι στο μεταίχμιο μιας εποχής που ορίστηκε από την επαναστατική ορμή της πρώτης ιμπρεσιονιστικής έκθεσης στο εργαστήρι του Nadar και την πεσιμιστική ατμόσφαιρα fin de Siècle, ο Φωκάς, συντηρητικός αλλά ανήσυχος «επαρχιώτης» θα γοητευθεί από το παριζιάνικο κλίμα του θετικιστικού και γεμάτου μηχανικά θαύματα 19ου αιώνα και, κατά την επιστροφή του στην Αθήνα της δεκαετία 1880, θα είναι ένας από τους λιγοστούς τότε εφοδιασμένους με ερασιτεχνική φωτογραφική μηχανή Αθηναίους. Δίχως το βάρος της Τέχνης, το φωτογραφικό μάτι του Φωκά, ανήσυχο και αεικίνητο αποκαλύπτει ένα πρωτοποριακό για την εποχή του φωτογραφικό ύφος, που ανακαλεί πότε τους Γάλλους πιονιέρους της φωτογραφίας του 19ού αιώνα, όπως ο Charles Négre και πότε συναντά ένα εντυπωσιακά παρεμφερές ανάλογο στον συνομήλικό και ομότεχνό του Ολλανδό ζωγράφο και ερασιτέχνη φωτογράφο George Hendrik Breitner (1857-1923).            

Σύμφωνα με τα παραπάνω, προτίθεμαι να παρουσιάσω τον άγνωστο φωτογράφο Οδυσσέα Φωκά και το σημαντικό, κατά την άποψή μου, για την ιστορία της ελληνικής φωτογραφίας αρχείου του, με την επιδίωξη να φωτίσω και να αναδείξω το ιδιότυπο φωτογραφικό του ύφος, εντάσσοντάς το στο κοινωνικο-πολιτισμικό περίγυρο της εποχής του.